Unieke vondst: 17e eeuw vanuit vrouwenogen
In een Belgisch familiearchief is bij toeval een unieke bron over de zeventiende-eeuwse Noordelijke Nederlanden boven water gekomen. Het eenvoudig ogende boekje bevat een schat aan gedetailleerde informatie over het dagelijks leven in de zeventiende eeuw, gezien door de ogen van een vrouw: Maria van Nesse. Door de vondst behoort Van Nesse in één klap tot de best gedocumenteerde mensen van haar tijd. UvA-kunsthistoricus Judith Noorman en Robbert Jan van der Maal onderzochten haar leven en schreven er een boek over: Het unieke memorieboek van Maria van Nesse (1588-1650). Nieuwe perspectieven op huishoudelijke consumptie.
Ons beeld van de zeventiende eeuw leunt nog altijd zwaar op mannelijke ooggetuigenissen. Dat maakt de vondst van een memorieboek van een vrouw – en nog wel een zelfstandig handelende vrouw – extra bijzonder. Maria van Nesse woonde in Alkmaar en was niet alleen zeer welgesteld, maar ook ongehuwd. Dat gaf haar veel vrijheid om haar eigen leven in te richten.
Beeld van mannenwereld is achterhaald
Van Nesse kocht kunst, huishoudelijke producten en liturgische voorwerpen voor haar kerk, en kwam bij vooraanstaande, Alkmaarse kunstenaars over de vloer. Van 1623 tot 1646 hield ze haar huishoudboek bij: nauwgezet noteerde ze al haar uitgaven en beschreef ze gebeurtenissen die ze wilde onthouden. In het boekje komen allerlei aspecten van het dagelijks leven voorbij, van recepten en medische adviezen tot feestvieren, begraven en het laten maken van kleding en schilderijen.
Het boekje biedt onder meer belangrijke nieuwe perspectieven op de zeventiende-eeuwse kunstmarkt, stelt Judith Noorman, die als kunsthistoricus verbonden is aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Er wordt altijd gezegd dat de zeventiende-eeuwse kunst voor en door mannen werd gemaakt, maar deze volstrekt nieuwe bron toont aan dat het beeld van die mannenwereld totaal achterhaald is. Van Nesse heeft wel honderd keer een kunstaankoop gedaan en beschrijft die tot in detail.’
Van sociaal netwerk tot sinterklaascadeaus
Om de ruim tweehonderd pagina’s aan handgeschreven tekst in korte tijd te kunnen transcriberen, schakelden de onderzoekers de hulp in van twintig Alkmaarse vrijwilligers. Daarnaast doken Noorman en Van der Maal in de archieven om meer te weten te komen over de tot voor kort onbekende Van Nesse. In hun boek tonen ze haar leven in hyperdetail: van het huis waar ze woonde tot haar sociale netwerk, hoe ze haar dagen invulde en de sinterklaascadeaus die ze kocht.
Het boek biedt daarmee een uniek inkijkje in het dagelijks leven van een zeventiende-eeuwse vrouw. ‘Hoe goed de zeventiende eeuw ook bestudeerd is,’ zegt Noorman, ‘het beeld van die periode is nog altijd deels onscherp. We weten veel over de grote kunstenaars en zeevaarders uit die tijd, maar het is altijd heel moeilijk geweest ons voor te stellen hoe het dagelijks leven was – laat staan dat van een vrouw. Met Maria van Nesse komt daar nu eindelijk verandering in.’
Christi Klinkert, conservator Stedelijk Museum Alkmaar: 'Er wordt wel gezegd dat het verleden een vreemd land is. Dat geldt helemaal voor het verleden van mensen die geen macht hadden. Hun daden en omstandigheden zijn immers van oudsher slecht gedocumenteerd. Maar dankzij Maria van Nesses uitvoerige notities - én de gedegen analyse ervan door Judith Noorman en Robbert Jan van der Maal - is het dagelijks leven van een katholieke vrouw in zeventiende-eeuws Alkmaar verbazend dichtbij. Voor een museumconservator als ik is zo’n document een goudmijn: het biedt stof voor vele nieuwe verhalen over het oude Alkmaar.'
Bezoek de tentoonstelling Rijk & onafhankelijk
te zien van 26 november 2022 t/m 19 maart 2023 in het Stedelijk Museum Alkmaar.
Lees Het unieke memorieboek van Maria van Nesse:
Laat u door Judith Noorman en Robbert Jan van der Maal meenemen in de wereld van Maria en ontdek allerlei nieuwe perspectieven op het dagelijks leven in de zeventiende eeuw. Het boek is nú te koop, bijvoorbeeld via Walburgpers.
